Seksualność jest integralną częścią naszego życia, nie ograniczającą się jedynie do prokreacji. Międzynarodowa Organizacja Zdrowia (WHO) określa seksualność jako „kluczowy aspekt istnienia człowieka w trakcie jego życia, dotyczący płci, tożsamości i ról płciowych, orientacji seksualnej, erotyzmu, przyjemności, intymności oraz prokreacji. Seksualność jest odczuwana i wyrażana w myślach, fantazjach, pragnieniach, wierzeniach, postawach, wartościach, zachowaniach, praktykach, rolach i związkach. Podczas gdy seksualność może obejmować wszystkie te aspekty, nie wszystkie one są doświadczane bądź wyrażane. Na seksualność wpływają interakcje pomiędzy czynnikami biologicznymi, psychologicznymi, społecznymi, ekonomicznymi, politycznymi, etnicznymi, prawnymi, historycznymi religijnymi i duchowymi” (2006). Seksualność jest atrybutem każdego człowieka, niezależnie od m.in. rasy, pochodzenia, wieku, stanu zdrowia. Podlega również zmianom na przestrzeni życia. Mówiąc o rozwoju psychoseksualnym, mówimy o pewnej etapowości. Każdy etap jest podstawą do rozwoju kolejnego. Obecnie wyróżniamy trzy: dzieciństwo, dorastanie i dorosłość.
.
.
Dzieciństwo
Okres obejmujący pierwsze 10-12 lat naszego życia, często dzielony ta trzy krótsze odcinki. Pierwszym z nich jest etap preedypalny, przypadający na pierwsze trzy lata życia dziecka. Na tym etapie kształtują się podwaliny naszej seksualności, w tym tożsamości płciowej. Trzylatek kończąc ten etap potrafi nazwać swoją płeć, jest świadomy podziału na kobiety i mężczyzn oraz zna podstawowe różnice między płciami. Pojawia się także pierwsze zainteresowanie własnymi narządami płciowymi. Po fazie preedypalnej przychodzi faza edypalna, w której głównym przedmiotem zainteresowań stają się inni ludzie. W tym okresie występują pierwsze zachowania autoerotyczne m.in. masturbacja dziecięca. Rolą opiekunów jest nauczenie dziecka norm, dotyczących podejmowania tego typu zachowań (tak aby dziecko nie wyrządziło krzywdy sobie i innym oraz aby owe zachowania nie występowały w nieadekwatnych miejscach i czasie). Kończąc fazę edypalną dziecko ma ukształtowane podstawy tożsamości płciowej, ma poczucie stałości i stabilności płci oraz jest w stanie przyswoić podstawowe normy regulujące zachowania seksualne. Między 6/7 a 10/11 rokiem życia mówimy o etapie utajenia. Jak sama nazwa wskazuje, na tym odcinku zainteresowanie sferą seksualną spada lub ulega czasowemu wyparciu. Dzieci akcentują swoją niechęć wobec seksualności, a co za tym idzie zmniejsza się ilość zachowań seksualnych, o których mowa powyżej. Rodzina, bliscy, rówieśnicy odbierani są jako istoty aseksualne. Na tym etapie dzieci stają się szczególnie wrażliwe na stereotypy związane z płcią, często podporządkowując się nim. U kresu dzieciństwa pojawia się konflikt między zachowaniami związanymi z zapotrzebowaniem na nową wiedzę a zachowaniami wynikającymi z budzącego się popędu seksualnego.
Dorastanie
Jest to czas intensywnych zmian biologicznych, w tym rozwoju wewnętrznych i zewnętrznych narządów płciowych. Zmienia się sylwetka, pojawia się zarost i owłosienie, następuje przyrost tkanki mięśniowej i tłuszczowej, u dziewczynek pojawia się miesiączka, u chłopców wzwód i wytrysk. Ze względu na odmienny rytm wydzielania hormonów płciowych, dorastanie chłopców różni się od dorastania dziewcząt. Chłopcy przeżywają jeden z czterech kryzysów hormonalnych w życiu mężczyzny. Skutkuje on gwałtownym wzrostem stężenia testosteronu we krwi. Zwiększa się częstotliwość zachowań agresywnych oraz odczuwalny jest większy popęd seksualny. Gwałtowna reakcja fizjologiczna wyprzedza rozwój emocjonalny, powodując rozbieżność między potrzebą rozładowania napięcia seksualnego a potrzebą stworzenia związku uczuciowego. Podobną rozbieżność, ale w przeciwnym kierunku zauważamy u dorastających dziewczynek. Zmiany hormonalne (produkcja m.in. estrogenu, testosteronu) następują znacznie wolniej i w innej proporcji, a co za tym idzie – napięcie seksualne jest znacząco niższe i słabiej odczuwalne. Celem okresu dorastania, zarówno u chłopców jak i dziewczynek jest integracja wyżej wymienionych potrzeb. Niedojrzałe, pregenitalne zachowania z czasów dziecięcych zastępowane są przez aktywność pozagenitalną (np. masturbacja, pettiing, podglądanie), tak aby kończąc etap dorastania zmienić je w aktywność genitalną. Młody człowiek wchodząc w kolejny etap rozwoju gotów jest do nawiązania stałej, emocjonalnej relacji seksualnej z drugą osobą.
.
.
Dorosłość
Najdłuższy okres w życiu człowieka i podobnie jak dzieciństwo, dzielący się na trzy etapy. Pierwszym z nich jest wczesna dorosłość, która trwa od końca dorastania (w tym pojawienia się gotowości do podjęcia aktywności seksualnej i prokreacyjnej) kończąc na wejściu w czwartą dekadę życia. Na tym etapie, na rozwój psychoseksualny duże znaczenie ma partner i grupa rówieśnicza (stanowiąca m.in. pole do znalezienia partnera), ważna jest również umiejętność zachowania równowagi między relacją z partnerem a więzią z grupą. U kobiet pełna dojrzałość seksualna przypada na czwartą dekadę życia, a u mężczyzn na trzecią. Etap wczesnej dorosłości jest też czasem znacznego różnicowania form aktywności seksualnej. Drugim odcinkiem jest średnia dorosłość, w której pojawia się kryzys środka życia. Seksualność i prokreacja ulegają rozdzieleniu. Zmiany związane z menopauzą i andropauzą, m.in. zmniejszają możliwość prokreacji oraz wpływają na fizjologiczną odpowiedź organizmu na podniecenie seksualne. Następuje redefinicja obrazu własnej osoby, partnera oraz charakteru więzi partnerskiej. Pojawia się ponowny wzrost zainteresowania grupą rówieśniczą oraz rozszerzenie zainteresowania na grupy osób młodszych. Ostatnim etapem jest późna dorosłość, która w dużej mierze podporządkowana jest czynnikom biologicznym, zdrowotnym. Wyzwaniem tego okresu jest dostosowanie seksualności zmieniającej się pod względem intensywności i form do aktualnych warunków. Często kontakty genitalne zastępowane sią pozagenitalnymi. Postęp medyczny oraz coraz większa świadomości dotycząca korzyści wynikających z aktywności seksualnej, sprawiają że duży odsetek osób starszych wciąż jest aktywna w tej sferze życia.
.
.
Podsumowując, potrzeby kontaktu cielesnego, bliskości emocjonalnej i intymności nie zanikają nigdy, a jedynie w zależności od etapu życia zmieniają swoje formy oraz intensywność.
Autor:
Justyna Bielska
Źródła:
Beisert, M. (2015). Rozwój psychoseksualny człowieka. W: Z. Lew-Starowicz, V. Skrzypulec (red.), Podstawy Seksuologii. (s. 83-91). Warszawa: PZWL.
Beisert, M. (red.). (2012). Seksualność w cyklu życia człowieka. Warszawa: PWN.